بازی کردن در بیرون چه منافعی برای رشد کودکان دارد؟

احتمالا از نسل های قدیمی تر شنیده باشیم که بازی کردن کودک در بیرون از خانه و یا به اصطلاح ”کوچه” و ”خیابان” سبکی بوده است که آنها بواسطه آن بزرگ شده اند. من وقتی که به کودکی خودم نگاه میکنم، تا جایی که خاطرم است ما بیشتر اوقات در کوچه مشغول بازی بودیم. اسباب بازی هایمان، وسایل الکترونیکی بازی کردن مان مثل میکرو و سگا و بعدترها پلی استیشن، و یا در یک تعبیر کلی تر، کنسول های بازی مان هم ظرفیت محدودی داشت.

همیشه از طرف خانواده و بزرگترها تشویق به بازی کردن دربیرون از خانه می شدیم. این رویه برای نسل های قبل تر از من، به روشنی بیشتر از نسل من بوده است. وقتی که در یک نگاه بین نسلی به این رفتار نگاه میکنیم، متوجه می شویم که تغییراتی در آن در حال بروز کردن است. برای نمونه، نسل من بواسطه ابزارها و اسباب های بازی کردنی که در اختیار داشت، زمان کمتری را به بازی کردن در بیرون از خانه می گذراند. نسل کنونی به نظر می رسد که به میزان بیشتری از این ابزارها بهره مند شده است.

بازی کردن در بیرون از خانه و همبازی ها

بازی کردن در بیرون از خانه کودک را در محیط اجتماعی قرار می دهد. علاوه بر این، کودک فعالیت جسمانی بیشتری انجام می دهد. اگر بخواهیم قدری به این دو جنبه رشدی دقت کنیم، چند مورد مهم قابل ذکر است. بازی کردن در محیط بیرون از خانه یا همان کوچه، به کودکان مهارت های اجتماعی را از سنین پایین آموزش می دهد. البته این مهارت آموزی به هیچ وجه بدون دشواری و چالش های خاص خودش نیست. اما بهرحال محیطی که این مهارت ها در آن ریشه دارند، همان محیط بیرون از خانه بوده است.

مهارت های اجتماعی کودک در بیرون از خانه رشد می کنند

بسیاری از خانواده ها در چند نسل عقب تر، چند فرزند داشتند. این فرزندان عموما ابزارها و اسباب های بازی چندان زیادی در اختیار نداشتند. اگر هم اسباب های بازی در اختیار داشتند، عموما این ابزارها به صورت گروهی قابل استفاده بودند. البته این غیر از ابزارهای دیجیتالی یا ویدئویی است که در واقع همان کنسول های بازی در طی دهه های متفاوت هستند.

بازی به صورت گروهی عموما نیاز به محیط بزرگتری دارد. به طور طبیعی، کودکان از بازی های گروهی هم لذت بیشتری می برند. برای نمونه فوتبال بازی کردن می تواند به کودکان مهارت های کار گروهی را در عمل و از طریق فعالیت جسمی بیاموزد. بازی های رایج دیگر، مثل زو، هفت سنگ، قائم موشک، مسابقه دو، فوتبال، والیبال، و مواردی از این دست عموما بر روی رشد روانی-حرکتی متمرکز هستند.

رشد روانی و حرکتی همزمان با یکدیگر در کودک

وقتی که کودکان در بازی هایی مشارکت می کنند که نیاز به فعالیت گروهی، یادگیری مهارت تعامل کردن با افراد مختلف. تقسیم کار و وظایف در بازی، رقابت کردن سالم و از سر شادمانی و لذت و مهارت تنظیم کردن رفتار و حرکات جسمانی را بهمراه نگرش های روانی لازم یاد میگیرند. در واقع برای نمونه می توانیم به بازی قائم موشک نگاه کنیم. این بازی می تواند به کودکان چابکی، سکوت کردن، زیرکی و قواعد انجام یک بازی را بیاموزد. بازی ممکن است حتی خیلی ساده باشد و قواعد پیچیده ای نداشته باشد. و اتفاقا به همین جهت می تواند یک بازی بسیار رشد دهنده باشد.

حال وقتی که به نسل کنونی نگاه میکنیم. یک چالش مهم این است که چطور کودکان در محیط هایی که عموما همبازی های بسیار کمتری دارند و بازی هایشان به صورت غیر جسمانی انجام می شود، رشد خواهند کرد؟ در واقع به نظر می رسد که عمده رشد در این موقعیت، به صورت رشد روانی حاصل خواهد شد. و فاکتور رشد جسمانی قدری کمرنگ تر می شود.

کاهش تعداد فرزندان، کاهش تعداد همبازی ها، و بازی های گروهی در کودکان

کاهش تعداد فرزندان در یک خانه، زمانی که به صورت همزمان در خانه های زیادی رخ می دهد، سبب کاهش تعداد همبازی ها می شود. وقتی که تعداد همبازی ها کاهش پیدا می کند. کوچه ها و پارک ها به طور طبیعی خلوت تر می شوند. در نتیجه انجام دادن بازی های گروهی که در آن تعداد قابل توجهی کودک با یکدیگر مشارکت می کنند نیز به صورت کمتری اتفاق می افتد.

تحقیقات نشان داده است که فعالیت جسمانی می تواند به افزایش سطح ایمنی بدن، رشد هوش حرکتی، افزایش شادی، رشد پیشرفته روانی-حرکتی، و مواردی از این دست منجر شود. اگر این فعالیت به صورت گروهی انجام شود، می تواند باعث رشد هوش اجتماعی و هیجانی نیز بشود. البته باز هم قابل توجه است که این رشد بدون چالش نخواهد بود. و مثل هر نوع رشد دیگری چالش های خاص خودش را به دنبال خواهد داشت.

رشد چند وجهی هوش و رشد های کم ابعادی در کودک

طبیعتا یک کودک به محیطی غنی نیاز دارد که در آن بتواند ابعاد مختلف رشدی خودش را به پیش ببرد. رشد روانی-حرکتی، رشد هوش هیجانی، رشد هوش فضایی، رشد هوش اجتماعی، رشد هوش منطقی، رشد هوش کلامی، رشد هوش ریاضی، رشد هوش هنری، و بسیاری ابعاد دیگر هوش می توانند در کنار یکدیگر اتفاق بیفتد. 

حال وقتی که کودک در محیطی قرار میگیرد که دسترسی به همسالان عموما به صورت مجازی انجام می شود. بخش های از رشد در بهترین حالت به تعویق می افتند. شاید حتی عبارت متوقف شدن رشد ابعادی از تعبیر مناسبی در برخی موارد باشد. این به تعویق افتادن رشد، ممکن است با پافشاری و فشار بر روی جنبه های دیگر رشدی به نحوی جبران شود.

آلفرد آدلر و نظریه جبران رشدی کودک

آلفرد آدلر بیان گذار روانشناسی فردی و یکی از اولین روانشناس هایی که به رابطه میان خواهر و برادرها و ترتیب تولد اهمیت ویژه ای نشان داد. بر این عقیده بود که وقتی بخشی از رشد، کارکرد روانی، اندام جسمانی و به طور کلی هر بعدی از وجود آدمی دچار اشکال شود. بخش های دیگری تلاش می کنند که این کم کاری را جبران کنند.

نمونه بارزی که آدلر آن را مثال می زد، در مورد بینایی بود. او معتقد بود که اگر یک چشم شخصی آسیب ببیند، چشم دیگر توانمندتر میشود. و برای جبران کاهش کارکرد چشم معیوب تلاش بیشتری انجام می دهد. نمونه های دیگر، قوی تر شدن و رشد برخی از عضلات برای جبران کم کاری عضلات دیگر است. در داستان ها و روایت ها نیز شنیده ایم که وقتی یک شخصی بیانیی یا شنوایی اش را از دست می دهد. حس های دیگرش تقویت می شوند و جبران کار آن حس از دست رفته یا ضعیف شده را به عهده می گیرند.

رشد، تعویق رشد، و جبران رشد در کودک

حال بایست از خودمان بپرسیم، این تعویق یا تعلیق رشدی به چه صورتی جبران می شود؟ بیایید تصور کنیم که یک شخص در طول یک روز، میزان انرژی و توان محدودی در اختیار دارد. او می تواند نیمی از این انرژی را صرف فعالیت فیزیکی و بازی کردن کند. و به تناسب هزینه انرژی که می کند، یادگیری برای او اتفاق بیفتد. و هوش او رشد کند.

نیم دیگر ممکن است صرف یادگیری خواندن و نوشتن، آبیاری به گیاهان خانگی، خواندن داستان، تماشای فیلم، شنیدن موسیقی، و موارد این چنینی شود. حال اگر آن بخش از انرژی که بنا بوده است برای جنب و جوش صرف شود، در آن مسیر هزینه نشود، چه اتفاقی برای انرژی می افتد؟