روانکاوی ملانی کلاین

ملانی کلاین یک روانکاو اتریشی بود که نظریه خود را بر تئوری روانکاوی زیگموند فروید ساخت و پیشگام ایجاد درمانهای روانشناختی برای کودکان شد. او یک نظریه روابط شیء object-relation ارائه داد که تأکید بر نقش روابط مادر-کودک و تأثیر آنها بر توسعه شخصیت داشت. او همچنین مفهوم‌هایی مانند فانتزی ناخودآگاه، موقعیت پارانوئید-اسکیزوئید و موقعیت افسرده را مطرح کرد. در این مطلب، به بررسی نظرات کلاین درباره افسردگی، اضطراب و وسواس و اساس نظری و درمانی نظریهاش میپردازیم.

روانکاوی افسردگی از نظر کلاین

افسردگی به نظر کلاین، یک حالت روانشناختی است که در آن فرد با احساسات منفی نسبت به شئ‌های داخلی و خارجی خود مواجه می‌شود. شئ داخلی، تصویر ذهنی فرد از شئ خارجی است که در ناخودآگاه شکل گرفته است. شئ خارجی معمولاً چهره‌ای از مادر یا قسمتهای بدن او (مانند سینه) است. کلاین باور داشت که در دوران نخستین زندگی، کودک با دو حالت روانشناختی مختلف روبرو می‌شود: موقعیت پارانوئید-اسکیزوئید و موقعیت افسرده.

موقعیت پارانوئید-اسکیزوئید، حالتی است که در آن کودک، شئ‌های خارجی را به دو قسمت خوب و بد تقسیم می‌کند و با آنها به صورت جداگانه رابطه برقرار می‌کند. به عنوان مثال، سینه‌ای که شیر مادر را به کودک می‌دهد، شئ خوب است و سینه‌ای که شیر نمی‌دهد، شئ بد است. در این حالت، کودک با ترس، خشم و تحقیر نسبت به شئ بد و با عشق، تحسین و پیروی نسبت به شئ خوب واکنش نشان می‌دهد.

موقعیت افسرده در روانکاوی ملانی کلاین

موقعیت افسرده، حالت بعدی است که در آن کودک، قادر به یکپارچگی قسمتهای خوب و بد شئ خارجی در چارچوب چهره‌ای چند جانبه است. به عبارت دیگر، کودک متوجه می‌شود که سینه‌ای که شیر مادر را به او می‌دهد و سینه‌ای که نمی‌دهد، هر دو همان سینه هستند. در این حالت، کودک با احساسات پیچیده‌تری مانند اندوه، تقصیر، شرم، عذاب وجدان و تقدیر نسبت به شئ خارجی واکنش نشان میدهد. کلاین معتقد بود که این حالت، زمینه رشد روانی و اخلاقی فرد را فراهم می‌کند.

علت افسردگی از نظر روانکاوی کلاینی

کلاین افسردگی را نتیجه نارسایی در پذیرش و پردازش موقعیت افسرده دانست. وقتی کودک نمی‌تواند با شئ خارجی به صورت کامل و چند جانبه رابطه برقرار کند، احساس می‌کند که شئ خوب را از دست داده است و شئ بد را درون خود جای داده است. این احساس باعث میشود که فرد با ترس، خشم، تعقیر، بی‌اعتمادی و بی‌امیدی مواجه شود. کلاین همچنین افسردگی را به عنوان یک حالت بازگشت به موقعیت پارانوئید-اسکیزوئید توصیف کرد.

اضطراب از منظر روانکاوی کلاین

اضطراب به نظر کلاین، یک حالت روانشناختی است که در آن فرد با تهدیدات داخلی و خارجی روبرو میشود. کلاین تفاوت بین دو نوع اضطراب قائل شد: اضطراب پارانوئید و اضطراب افسرده. اضطراب پارانوئید، حالتی است که در آن فرد با ترس از تخریب شئ خارجی یا تخریب شدن توسط آن مواجه میشود. به عبارت دیگر، فرد میترسد که شئ خارجی (مادر) را از دست بدهد یا توسط آن (شئ بد) آسیب ببیند. این نوع اضطراب در موقعیت پارانوئید-اسکیزوئید بروز میکند.

اضطراب افسرده، حالتی است که در آن فرد با ترس از تخریب شئ داخلی یا تخریب شدن توسط آن مواجه میشود. به عبارت دیگر، فرد میترسد که شئ داخلی (شئ خارجی در ناخودآگاه) را آسیب بزند یا توسط آن (شئ بد در ناخودآگاه) آسیب ببیند. این نوع اضطراب در موقعیت افسرده بروز میکند.

واکنش‌های ناخودآگاه (مکانیزم دفاعی) در برابر اضطراب

کلاین همچنین چهار نوع دفاع در برابر اضطراب را شناسایی کرد: دفاع پس‌زننده (repulsive)، مکانیزم کشاننده (attractive)، مکانیزم پس‌زننده-کشاننده (repulsive-attractive) و دفاع کشاننده-پس‌زننده (attractive-repulsive). دفاع پس‌زننده، دفاع‌هایی هستند که در آن فرد، شئ خارجی را رد میکند و از آن دوری میکند. به عبارت دیگر، فرد میکوشد که شئ خارجی را از خود جدا کند و از تأثیر آن بر خود محافظت کند. این نوع مکانیزم‌ها در موقعیت پارانوئید-اسکیزوئید بروز میکند و شامل روش‌هایی مانند انکار، تقسیم، انتقال، فرافکنی و شناسایی فرافکنی است. به عنوان مثال، فرد ممکن است احساسات منفی خود را به شئ خارجی منتقل کند و بگوید که شئ خارجی از او متنفر است.

مکانیزم دفاعی کشاننده، ساز و کارهایی هستند که در آن فرد، شئ خارجی را پذیرفته و به آن نزدیک میشود. به عبارت دیگر، فرد میکوشد که شئ خارجی را با خود یکپارچه کند و از آن حمایت بخواهد. این نوع مکانیزم‌ها در موقعیت افسرده بروز میکند و شامل روش‌هایی مانند تطبیق، پیروی، شناسایی و تقلب است. به عنوان مثال، فرد ممکن است رفتار یا نگرش شئ خارجی را تقلید کند و بگوید که شئ خارجی با او هم‌اندیش است.

مکانیزم‌های ناخودآگاه دوگانه

دفاع پس‌زننده-کشاننده، مکانیزم‌هایی هستند که در آن فرد، شئ خارجی را هم پذیرفته و هم رد میکند. به عبارت دیگر، فرد میکوشد که شئ خارجی را با خود هم‌راستا کند و از سمت آن کشانیده شود و یا آن را پس بزند. این نوع ساز و کارها در حالت تعادل بین موقعیت پارانوئید-اسکیزوئید و موقعیت افسرده بروز می‌کند و شامل روش‌هایی مانند تحمل، تضاد، تحول و تغییر است. به عنوان مثال، فرد ممکن است قسمت‌های خوب و بد شئ خارجی را تشخص دهد و بگوید که شئ خارجی گاه گاه با او مهربان است.

ساز و کار ناخودآگاه کشاننده-پس‌زننده، روش‌هایی هستند که در آن فرد، شئ خارجی را هم رد می‌کند و هم پذیرفته است. به عبارت دیگر، فرد می‌کوشد که شئ خارجی را با خود جابجا کند و به آن جذب یا از آن دور شود. این نوع روش‌ها در حالت نابسامان بین موقعیت پارانوئید-اسکیزوئید و موقعیت افسرده بروز میکند و شامل روشهایی مانند انکار، تحریف، تکه‌سازی و تحلیل و ترمیم است. به عنوان مثال، فرد ممکن است واقعیت را انکار کند و بگوید که شئ خارجی با او همدل است.

معنای مکانیزم های پیچیده برای کلاین

کلاین باور داشت که مکانیزم‌های دفاعی پس‌زننده-کشاننده و کشاننده-پس‌زننده، نشانه‌های پیشرفت روانی فرد هستند، زیرا نشان میدهند که فرد قادر است به شئ خارجی به صورت چند جانبه نگاه کند و با احساسات متضاد خود سر و کار داشته باشد. او همچنین معتقد بود که روش‌های پس‌زننده و کشاننده، نشانه‌های تأخیر رشدی یا تحول نامطلوب روانی فرد هستند، زیرا نشان میدهند که فرد قادر نیست به شئ خارجی به صورت چند جانبه نگاه کند و با احساسات منفی خود سر و کار داشته باشد.

در درمان روانکاوی کلاین، هدف اصلی این است که فرد را از موقعیت پارانوئید-اسکیزوئید به موقعیت افسرده ببرد و از آنجا به حالت تعادل یا نابسامان بین آنها. در این روش، روانکاو به عنوان یک شئ خارجی در نظر گرفته میشود که فرد با آن رابطه برقرار میکند. روانکاو سعی میکند با تحلیل فانتزی‌های ناخودآگاه فرد، مکانیزم‌ها و اضطراب‌های او را تشخیص دهد و تغییر دهد. روانکاو همچنین سعی میکند با تفسیر انتقالات و شناسایی فرافکنی‌های فرد، رابطه‌ای پایدار و چند جانبه با او برقرار کند.