روان درمانی یا تراپی، استفاده از روش‌های روان‌شناختی مبتنی بر تعامل شخصی منظم با فرد بزرگسال، به منظور کمک به وی در تغییر رفتار و غلبه بر مشکلات است. روان درمانی برای بهبود سلامت روان فرد، حل یا کاهش رفتارهای دردسرساز، اعتقادات، اجبارها، افکار یا عواطف و بهبود روابط و مهارت‌های اجتماعی به کار می‌رود.

رویکردها و نظریات روان درمانی

روان درمانی دارای نظریه‌ها و رویکردهای گوناگونی است و روش‌های آن بسیار گسترده و متنوع است. تاکنون بیش از ۵۰۰ روش روان‌درمانی توسط نظریه‌پردازان مختلف ارایه شده‌است. از قدیمی‌ترین روش‌ها مانند هیپنوتیزم درمانی تا تکنیک‌های جدیدتر مانند درمان اکت. در حال حاضر پرکاربردترین روش‌های روان‌درمانی عبارت اند از: درمان‌های شناختی، روان درمانی تحلیلی، روان درمانی وجودی، روان درمانی پویشی و روفتاردرمانی.

تفاوت روان درمانی و مشاوره روانشناسی

برخلاف مشاوره که بیشتر جنبه سطحی و چگونگی حل یک مشکل و یا برخورد با یک موضوع دارد، روان درمانی با چگونگی افکار و اندیشه ها و احساسات و رفتارهای یک فرد مرتبط است . بعضی از این عوامل ممکن است منجر به بروز بیماری های روانی شود که نقص عملکرد فرد در زندگی را به دنبال دارد. بعضی از شایع ترین بیماری های روانی که باعث مراجعه فرد به روان درمانگر می شود عبارت اند از:

• افسردگی: حالت غیر طبیعی غمگینی یا نارضایتی که با کاستی علاقه یا لذّت، خستگی، کسالت، کم خوری یا پُرخوری، کم خوابی یا پُرخوابی، افکار خودکشی و اختلال در تفکّر همراه است.
• اضطراب: حالت نگرانی شدید و مداوم که با علائم جسمانی مانند تپش قلب، تعریق، لرزش، گیجی و احساس خفگی همراه است.
• وسواس: اختلال روانی که بواسطه وجود افکار، تصویرها یا اشارات ذهنی ناخوشایند و مزاحم (وسواس) و رفتارهای تکراری و زمان‌بر (اجبار) که فرد برای کنترل یا کاهش وسواس انجام می‌دهد، مشخص می‌شود.
• دو قطبی: اختلال روانی که با دوره‌های متناوب از خلق بالا (مانی) و خلق پایین (افسردگی) همراه است.
• مشکلات عاطفی: مشکلات روان‌شناختی که با نارضایتی از خود، عدم اعتماد به نفس، احساس بی‌ارزشی، عصبانیت، تنیدگی، عدم تعادل هیجانی و دشواری در برقراری رابطه با دیگران مشخص می‌شود.
• مشکل در رابطه: مشکلات روان‌شناختی که با نارضایتی از شریک زندگی، عدم هم‌فکری، درگیری‌های مکرر، بد رفتاری جسمانی یا روحی، خیانت، جدایی یا طلاق همراه است.
• مشاوره پیش از ازدواج: فرآیند کمک به زوج‌هایی که قصد ازدواج دارنده؛ برای شناسایی نقاط قوت و ضعف رابطه خود، حل تعارضات و بهبود مهارت‌های ارتباطی و هم‌زیستی.

تکنیک های روانی درمانی

روان درمانگر بسته به نوع روان درمانی که انجام میدهد، تکنیک‌های مختلفی را برای کمک به فرد در درک و تغیر الگوهای فکری و رفتاری خود به کار می‌برد. بعضی از این تکنیک‌ها عبارت‌اند از:

• روان درمانی شناخت: شناسایی باورهای نادرست یا ناسالم و تغیر آن‌ها به باورهای درست یا سالم. مثلا فرد ممکن است باور داشته باشد که همه چیز باید کامل باشد و اگر اینطور نباشد، خودش را مقصر بداند. روان درمانگر می‌تواند به فرد کمک کند که این باور را تغیر دهد و بپذیرد که هیچ کس کامل نیست و خطا کردن طبیعی است.
• تمرین‌های خانگی: انجام فعالیت‌هایی که به فرد کمک می‌کنند تا مهارت‌های جدید را در زندگی واقعی به کار ببرد. مثلا فرد ممکن است تمرین کند که در موقعیت‌های اجتماعی با دیگران صحبت کند، یا به خودش تعارف‌های مثبت بگوید، یا وقت خود را برنامه‌ریزی کند.
• تعریف مشکل و اهداف درمانی: شفاف سازی مشکلات و نارضایتی‌های فرد و تعیین اهداف قابل اندازه‌گیری و عملی برای رسیدن به آن‌ها. مثلا فرد ممکن است هدف داشته باشد که سطح اضطراب خود را کاهش دهد، یا رابطه خود با همسرش را بهبود بخشد، یا عادات سالم‌تری را پیدا کند.

روان درمانگر با استفاده از این تکنیک‌ها و سایر تکنیک‌های مناسب بسته به نوع روان درمانی، سعی می‌کند تا فرد را در فرآیند درمان همراهی و هم‌افزایی کند. روان درمانگر نقش حامی، راهنما و آموزگار فرد را دارد. روان درمانگر همچنین به فرد احترام می‌گذارد، به او گوش می‌دهد، با او هم‌حال می‌شود و به او اطلاعات لازم را می‌دهد.

نفش روان درمانگر چیست؟

روان درمانگر نباید نقش پزشک، قضاوت‌گر، وکیل یا دوست صمیمی فرد را داشته باشد. روان درمانگر نباید به فرد دارو بدهد، حکم بدهد، تحقیر کند، تحقیر شود، جور کند، جور شود، پول بدهد، پول بگیرد (بجز هزینه جلسات)، علاقه شخصی داشته باشد یا رابطه غیرحرفه‌ای با فرد برقرار کند. روان درمانگر باید اصول اخلاقی و قانونی را رعایت کند و حریم خصوصی و محرمانگی فرد را حفظ کند.

چگونه یک روان درمانگر خوب پیدا کنیم؟

پیدا کردن یک روان درمانگر خوب ممکن است چالش‌برانگیز باشد. اما با توجه به اینکه روان درمانی یک فرآیند تعاملی و هم‌افزایی است، انتخاب یک روان درمانگر مناسب می‌تواند تفاوت زیادی در نتایج درمان داشته باشد. برای پیدا کردن یک روان درمانگر خوب، می‌توانید از راه‌های زیر استفاده کنید:

• ارجاع از طرف دیگران: ممکن است بتوانید از دوستان، خانواده، پزشک خود یا سایر متخصصین سلامت روان ارجاع به یک روان درمانگر خوب بگیرید. البته لازم است به این نکته توجه داشته باشید که هر روان درمانگری که برای یک فرد مناسب است، لزوما برای شما هم مناسب نیست. پس قبل از تصمیم‌گیری، بهتر است با چند روان درمانگر مختلف صحبت کنید و سپس انتخاب کنید.
• جستجو در اینترنت: ممکن است بتوانید با جستجو در اینترنت لیستی از روان درمانگر‌های موجود در منطقه خود را پیدا کنید. مثلا می‌توانید از سایت‌های معتبر استفاده کنید. البته لازم است به این نکته توجه داشته باشید که همه روان درمانگر‌های معرفی شده در این سایت‌ها لزوما مورد تأیید نیستند. پس قبل از تصمیم‌گیری، بهتر است با چند روان درمانگر مختلف صحبت کنید و سپس انتخاب کنید.
• سؤالات مناسب: بعد از پیدا کردن چند روان درمانگر مورد نظر، بهتر است با آن‌ها تماس بگیرید و سؤالات مناسبی بپرسید. مثلا می‌توانید درباره تحصیلات، مجوز، تجربه، روش درمانی، هزینه، مدت زمان و تعداد جلسات، قوانین لغو و تغییر جلسات و سایر موارد مهم اطلاعات بگیرید. همچنین می‌توانید درباره مشکل خود صحبت کنید و ببینید روان درمانگر چه پاسخی می‌دهد و چقدر با شما هم‌صدا است.
• یک جلسه آزمایشی برنامه‌ریزی کنید و احساس خود را بررسی کنید: بعد از پاسخ به سؤالات، ممکن است بتوانید با روان درمانگر یک جلسه آزمایشی تعیین کنید. در این جلسه، می‌توانید با روان درمانگر بیشتر آشنا شوید و احساس خود را نسبت به او بررسی کنید. مثلا می‌توانید ببینید آیا با روان درمانگر راحت هستید، آیا احساس اعتماد و احترام دارید، آیا احساس می‌کنید که شما را می‌فهمد و به شما کمک می‌کند. اگر پاسخ به این سؤالات مثبت است، ممکن است با روان درمانگر خود سازگار باشید. اگر نه، ممکن است بخواهید به دنبال روان درمانگر دیگری باشید.
• با توجه به هزینه، مدت زمان و مکان جلسات انتخاب کنید: بعد از تعیین سازگاری با روان درمانگر، بهتر است با توجه به هزینه، مدت زمان و مکان جلسات انتخاب کنید. هزینه جلسات روان درمانی ممکن است بستگی به سطح تحصیلات، تجربه، شهرت و نوع روش درمانی روان درمانگر داشته باشد. همچنین بسته به نوع بیمه خود، ممکن است بیمه بخشی از هزینه را پوشش دهد یا ندهد. پس، قبل از شروع درمان، بهتر است با بیمه خود تماس بگیرید و شرایط را بپرسید. مدت زمان و تعداد جلسات روان درمانی نیز ممکن است بستگی به نوع و شدت مشکل شما داشته باشد. عموما روان درمان‌های که کار عمیق و تحلیلی انجام می‌دهند، مدت زمان طولانی تری دارند.
• مکان جلسات روان درمانی نیز ممکن است در مطب روان درمانگر، در مراکز سلامت روان، در بیمارستان‌ها یا در خانه شما باشد. همچنین ممکن است بتوانید از روان درمانی آنلاین استفاده کنید که از طریق تلفن، اینترنت یا اپلیکیشن‌های مخصوص انجام می‌شود. روان درمانی آنلاین مزایایی مانند دسترسی آسان، صرفه‌جویی در وقت و هزینه، حفظ حریم خصوصی و انعطاف‌پذیری بالا دارد. اما نقاط ضعفی مانند عدم تعامل چهره به چهره، مشکلات فنی، عدم پوشش بیمه و عدم مناسب بودن برای همه افراد نیز دارد. پس قبل از انتخاب روان درمانی آنلاین، بهتر است با روان درمانگر خود مشورت کنید و شرایط را بررسی کنید.

چه زمانی به روان درمانگر مراجعه کنیم؟

گاهی اوقات ممکن است شک داشته باشید که آیا واقعا به روان درمانگر نیاز دارید یا نه. شاید فکر کنید که مشکلات شما جدی نیستند یا با خودتان یا با کمک دوستان و خانواده می‌توانید آن‌ها را حل کنید. این حالت طبیعی است و بسیاری از افراد همین‌طور فکر می‌کنند. اما باید بدانید که روان درمانگر رشد دهنده شماست و به شما کمک می‌کند تا با دیدگاه جدید و علمی به مشکلات خود نگاه کنید و راه‌حل‌های مناسب را پیدا کنید. پس نباید خجالت بکشید یا تأخیر کنید تا به روان درمانگر مراجعه کنید.

• البته بعضی از علائم و نشانه‌ها هستند که نشان می‌دهند شما به روان درمانگر حتما نیاز دارید. مثلا اگر:
  
  • احساس می‌کنید که مشکلات شما بر روی عملکرد شما در کار، تحصیل، خانواده یا اجتماع تأثیر منفی دارد.
  • احساس می‌کنید که مشکلات شما بر روی سلامت جسمانی یا روحی شما تأثیر منفی دارد.
  • احساس می‌کنید که مشکلات شما بر روی خودکشی، خودآزاری، آزار دیگران یا مصرف مواد مخدر تأثیر منفی دارد.
  • احساس می‌کنید که با خودتان یا با دوستان و خانواده نمی‌توانید درباره مشکلات خود صحبت کنید یا کمک بگیرید.
  • احساس می‌کنید که راه‌حل‌های خودتان برای حل مشکلات کافی نیستند یا عواقب بدتری دارند.

پس بهتر است به روان درمانگر مراجعه کنید و از کمک او استفاده کنید.

چطور با روان درمانگر همکاری کنیم؟

روان درمانگر شخص حرفه‌ای است که به شما در فرآیند درمان کمک می‌کند. اما شما هم باید با روان درمانگر همکاری کنید تا نتایج بهتر و سریع‌تری ببینید. برای همکاری با روان درمانگر، می‌توانید از نکات زیر پیروی کنید:

• باز و صادق باشید: سعی کنید با روان درمانگر خود درباره همه جنبه‌های زندگی خود صحبت کنید و حقایق را پنهان نکنید. روان درمانگر شما را قضاوت نخواهد کرد و به شما احترام خواهد گذاشت. پس نباید از صحبت کردن با او خجالت بکشید یا ترس داشته باشید. هرچقدر باز و صادق‌تر باشید، روان درمانگر بهتر خود و مشکلات شما را متوجه خواهد شد و روش مناسب‌تری برای درمان شما پیدا خواهد کرد و پاسخ مناسب‌تر و مؤثرتری به شما خواهد داد.
• فعال و مشارکت‌کننده باشید: سعی کنید در جلسات روان درمانی نقش فعالی داشته باشید و به سؤالات و پیشنهادات روان درمانگر پاسخ دهید و نظرات خود را بیان کنید. همچنین سعی کنید تمرین‌های خانگی را به دقت انجام دهید و نتایج آن‌ها را با روان درمانگر خود مطرح کنید. فعال بودن و مشارکت کردن به شما کمک می‌کند تا از فرآیند درمان لذت ببرید و مسئولیت خود را بپذیرید و تغییرات مثبت را در زندگی خود ایجاد کنید.
• صبور و امیدوار باشید: سعی کنید از روان درمانی انتظارات نارئال یا بلند نداشته باشید و صبور و امیدوار باشید. روان درمانی یک فرآیند طولانی است که نیاز به زمان، تلاش، همکاری و تعامل دارد. شما نمی‌توانید انتظار داشته باشید که مشکلات شما در چند جلسه حل شود یا روان درمانگر جادوگر باشد. شما باید قدم به قدم پیش بروید و به نتایج مثبت کوچک توجه کنید و از آن‌ها استقبال کنید. همچنین باید به خود و روان درمانگر خود اعتماد داشته باشید و باور داشته باشید که می‌توانید تغییر کنید و بهبود پیدا کنید.

چه فایده‌ای از روان درمانی خواهیم داشت؟

روان درمانی می‌تواند فایده‌های زیادی برای شما داشته باشد. برخی از این فایده‌ها عبارت‌اند از:

• کاهش یا حل مشکلات روان‌شناختی: روان درمانی می‌تواند به شما کمک کند تا مشکلات روان‌شناختی خود را کاهش دهید یا حل کنید. مثلا می‌تواند به شما کمک کند تا افسردگی، اضطراب، وسواس، دو قطبی، مشکلات عاطفی، مشکل در رابطه و سایر مشکلات را درک، مقابله و تغیر دهید.
• افزایش سلامت جسمانی و روحی: روان درمانی می‌تواند به شما کمک کند تا سلامت جسمانی و روحی خود را افزایش دهید. مثلا می‌تواند به شما کمک کند تا استرس خود را کنترل کنید، خواب بهتری داشته باشید، سبک زندگی سالم‌تری داشته باشید، عادات بد خود را ترک کنید، خودپذیری و عزت نفس بالاتری دست یابید، علاقه‌مندی و لذت بخش بودن زندگی خود را افزایش دهید و سلامت جسمانی خود را حفظ یا بهبود بخشید، بخصوص اگر مبتلا به برخی بیماری‌هایی هستید که منجر به نارضایتی می‌شوند..
• افزایش مهارت‌های اجتماعی و روابط: روان درمانی می‌تواند به شما کمک کند تا مهارت‌های اجتماعی و روابط خود را افزایش دهید. مثلا می‌تواند به شما کمک کند تا ارتباط بهتری با دوستان، خانواده، همکاران یا شریک زندگی خود برقرار کنید، تعارضات را حل یا کاهش دهید، همدلی و هم‌فکری بالاتری دست یابید، حمایت و پشتیبانی بیشتری دریافت یا ارائه کنید و احساس تنهایی یا عزلت را کم کنید.
• افزایش شناخت و توسعه فردی: روان درمانی می‌تواند به شما کمک کند تا شناخت و توسعه فردی خود را افزایش دهید. مثلا می‌تواند به شما کمک کند تا نقاط قوت و ضعف خود را بشناسید و بهبود بخشید، ارزش‌ها، باورها، هدف‌ها و انگیزه‌های خود را شناسایی و مرور کنید، خلاقیت، استعداد، علاقه و پتانسیل خود را کشف و توسعه دهید و احساس ارضایت و خوشبختی بالاتری داشته باشید.
• نتیجه‌گیری: روان درمانی یک فرآیند علمی و هنری است که به شما کمک می‌کند تا مشکلات روان‌شناختی خود را حل یا کاهش دهید و سلامت جسمانی و روحی، مهارت‌های اجتماعی و روابط، شناخت و توسعه فردی خود را افزایش دهید. روان درمانگر شخص حرفه‌ای است که با شما در فرآیند درمان همراهی و هم‌افزایی می‌کند. برای پیدا کردن یک روان درمانگر خوب، می‌توانید از ارجاع دیگران، جستجو در اینترنت یا سؤالات مناسب استفاده کنید. برای همکاری با روان درمانگر، می‌توانید باز و صادق، فعال و مشارکت‌کننده، صبور و امیدوار باشید. اگر احساس می‌کنید که مشکلات شما بر روی عملکرد یا سلامت شما تأثیر منفی دارد یا با خود یا با دیگران نمی‌توانید درباره آن‌ها صحبت کنید یا راه‌حل مناسب پیدا نکرده‌اید، پس بهتر است به روان درمانگر مراجعه کنید و از کمک او استفاده کنید. این کار می‌تواند به شما فایده‌های زیادی بدهد و زندگی شما را بهبود بخشد.

پایان

امیدوارم این مقاله برای شما مفید بوده باشد و به شما کمک کرده باشد تا درباره روان درمانی و روان درمانگر بیشتر بدانید. اگر سؤال یا نظری دارید، لطفا در قسمت نظرات با ما در میان بگذارید. همچنین اگر تجربه‌ای از روان درمانی دارید، می‌توانید آن را با دیگران به اشتراک بگذارید. با تشکر از همراهی شما.