اختلال شخصیت: مقدمه‌ای بر اختلالات اصلی بر اساس DSM

اختلال شخصیت چیست؟

اختلالات شخصیت مجموعه ای از اختلالهای روانشناختی هستند که در آنها رفتارهای خشک و غیرقابل انعطاف فرد باعث میشود که با محیط و موقعیتهای مختلف سازگار نباشد و روابط و کارکرد خود را با دیگران مختل کند. این رفتارها از کودکی یا نوجوانی شروع میشوند و در طول زندگی تغییر چندانی نمیکنند افراد مبتلا به اختلالات شخصیت معمولاً خودشان را طبیعی میدانند و مشکل را در دیگران میبینند.

بر اساس DSM-۵، ده نوع اختلال شخصیت در سه گروه طبقه بندی شده اند:

 گروه A: افراد عجیب و نامتعارف

• اختلال شخصیت پارانوئید: فرد به طور بیش از حد به دیگران بدبین است و همیشه توطئه و خیانت را در پس رفتارهای آنها میبیند

•  اختلال شخصیت اسکیزوئید: فرد به روابط اجتماعی علاقه ای ندارد و خود را از دیگران دور میکند. احساسات کم و تحرکات صورت کم دارد.

•  اختلال شخصیت اسکیزوتایپال: فرد دچار تفکر عجیب، باورهای خارق العاده، توهمات، هذیانات و رفتارهای عجول است. با دنیای پیرامون خود هماهنگ نیست.

 گروه B: افراد نمایشی–احساساتی و دمدمی

•    اختلال شخصیت ضد اجتماعی: فرد به حقوق و احساسات دیگران توجه نمیکند و قوانین و قواعد را نقض میکند. دروغگو و بیرحم است.

• اختلال شخصیت مرزی: فرد دچار تغییرات شدید در خلق و خو، هویت، رابطه با دیگران و تصور خود است. ترس شدید از ترک شدن، عملکردهای خودآسیب رسان، عصبانیت، و احساسات ناپایدار دارد.
•  اختلال شخصیت نمایشی: فرد به طور بیش از حد به توجه و تحسین دیگران نیاز دارد و رفتارهای جذاب، اغراق آمیز و احساساتی دارد. ممکن است دروغ بگوید، احساسات خود را بالا و پایین کند و روابط عاطفی سطحی و ناپایدار داشته باشد.

•  اختلال شخصیت خودشیفته: فرد به طور بیش از حد به خود علاقه دارد و خود را برتر، مهم و استثنایی میپندارد. به دیگران برای تأیید خود تکیه نمیکند و به نظرات و احساسات آنها بیتفاوت است. ممکن است مغرور، خودخواه، حسادتورز و تحقیرآمیز باشد.

گروه C: افراد مضطرب و هراسان

• اختلال شخصیت وابسته: فرد به طور بیش از حد به دیگران وابسته است و نمیتواند تصمیمات خود را بگیرد یا مسئولیتهای خود را انجام دهد. ترس شدید از تنها ماندن، نیاز زیاد به حمایت و تأیید، پذیرش هرگونه رفتار نامناسب یا سوء استفاده از طرف دیگران.

•  اختلال شخصیت اجتنابی: فرد به طور بیش از حد به نظرات دیگران حساس است و ترس شدید از رد شدن، نقد شدن یا خجالت زده شدن دارد. روابط اجتماعی را محدود میکند، خود را ناتوان و ناکافی میپندارد و از فعالیتهای جدید اجتناب میکند.

•  اختلال شخصیت وسواسی جبری: فرد به طور بیش از حد به نظم، کمالگرایی، کنترل و قوانین پایبند است و به جزئیات کوچک توجه زیاد دارد. کارآمد، با پشتکار، پایبند و مسئول است. ممکن است سختگیر، خشک، سرسخت و بیرحم باشد.

•  سایر اختلالات شخصیت: برخی از افراد ممکن است الگوهای رفتاری ناسازگار داشته باشند که با هیچ یک از ده نوع اختلال شخصیت مطابقت ندارد. در این صورت ممکن است تشخیص اختلال شخصیت نامشخص یا مختلط داده شود.

راهکارهای درمانی برای اختلالات شخصیت:

• درمان رواندرمانی: هدف از این درمان کمک به فرد برای شناخت و تغییر الگوهای تفکر و رفتار ناسازگار است. روشهای مختلف رواندرمانی مانند رفتاردرمانی، شناختی–رفتاری، روانکاوی، شخص محور، گروهی و خانوادگی میتوانند به کار گرفته شوند.

• درمان دارویی: هیچ داروی خاصی برای درمان اختلالات شخصیت وجود ندارد. ولی برای کنترل علائم همراه مانند اضطراب، افسردگی، تحریکپذیری و خودآسیب رسانی ممکن است داروهای ضدافسردگی، ضداضطراب، ضدسایکوز و ضد تشنج تجویز شوند.
•  درمان الکتروشوک: در بعضی موارد که درمانهای دیگر عملکرد نداشته باشند یا فرد خطر جدی برای خود یا دیگران باشد، ممکن است از الکتروشوک (ECT) استفاده شود. در این روش، جرقه های الکتریکی به مغز فرستاده میشود تا تغییرات شیمیایی و عصبی در آن ایجاد کند.

درمانهای جایگزین

•  برخی از روشهای جایگزین مانند یوگا، مدیتیشن، طب سنتی، طب سوزنی و ماساژ ممکن است به فرد کمک کنند تا استرس و اضطراب خود را کاهش دهد و بهتر بر احساسات خود کنترل پیدا کند.

• پشتیبانی اجتماعی: داشتن حمایت و همدلی از طرف خانواده، دوستان، همکاران و سایر افراد مهم است. فرد مبتلا به اختلال شخصیت میتواند از گروه های پشتیبانی، خطوط تلفنی، منابع آنلاین و سایر خدمات روانشناختی استفاده کند تا بهبود یابد.

• تغییر سبک زندگی: برخی از عادات سالم مانند خواب کافی، تغذیه مناسب، ورزش منظم، خودمراقبتی و دوری از الکل و مواد مخدر میتوانند به فرد کمک کنند تا سلامت روان خود را حفظ کند.

• آموزش: فراگیری درباره اختلال شخصیت و علائم آن میتواند به فرد کمک کند تا خودش و دیگران را بهتر بفهمد و راه حل های مناسب برای مقابله با آن پیدا کند. همچنین میتواند به فرد کمک کند تا با پزشک یا روانپزشک خود همکاری کند و در درمان شرکت کند.